Glejak to jeden z najbardziej agresywnych i trudnych do leczenia nowotworów mózgu. Należy do grupy pierwotnych guzów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i odpowiada za duży odsetek zgonów z powodu nowotworów mózgu. Stanowi około 60% wszystkich guzów mózgu i do 2% wszystkich nowotworów złośliwych. W Polsce rocznie diagnozuje się ok. 3000 nowych przypadków pierwotnych nowotworów mózgu, a glejak najczęściej dotyczy osób po 60. roku życia – w tej grupie wiekowej odpowiada za 80% nowotworów mózgu. Średni czas przeżycia pacjentów ze złośliwym glejakiem wynosi około 12,6 miesiąca, a większość chorych umiera w ciągu dwóch lat od rozpoznania. Jedynie 2% chorych przeżywa dłużej niż 36 miesięcy. To potwierdza złe rokowanie i konieczność dalszych badań nad skuteczniejszymi terapiami.
Aktualizacja: 03.09.2025
Jak się umiera na glejaka?
Na glejaka umiera się szybko, ciężko i boleśnie. Dokładny przebieg choroby zależy od lokalizacji guza, tempa jego wzrostu oraz zastosowanego leczenia. Nowotwór stopniowo niszczy struktury mózgu: prowadzi do coraz większej niesprawności, utraty przytomności, a w końcu śmierci. Przebieg terminalnego etapu choroby jest dramatyczny zarówno dla chorego, jak i jego bliskich.
Glejak 4 stopnia – etapy choroby
Glejak 4 (IV) stopnia dzielimy na 3 etapy: początek stadium terminalnego, postępowanie choroby i fazę końcową. Nawet pierwszy etap jest bolesny i utrudnia życie pacjentowi.
1. Początek stadium terminalnego – narastające objawy neurologiczne
W pierwszym etapie guz osiąga rozmiar, który upośledza funkcjonowanie mózgu. Pojawiają się:
- nasilające bóle głowy, trudne do opanowania lekami;
- napady padaczkowe, częste i trudne do kontroli;
- postępujące osłabienie jednej strony ciała (niedowłady, porażenia);
- zaburzenia widzenia, podwójne widzenie, utrata pola widzenia;
- problemy z mową, trudności w wypowiadaniu słów lub ich rozumieniu;
- zmiany osobowości, dezorientacja, problemy z pamięcią.
2. Postęp choroby – upośledzenie podstawowych funkcji życiowych
W miarę jak guz dalej niszczy mózg:
- pacjent traci kontrolę nad oddawaniem moczu i stolca;
- pojawia się znaczne osłabienie siły mięśniowej, chory nie jest w stanie samodzielnie się poruszać;
- dochodzi do zaburzeń połykania, zwiększa się ryzyko zachłyśnięcia oraz infekcji płuc;
- świadomość staje się coraz bardziej zaburzona – od senności po śpiączkę.
3. Końcowa faza – niewydolność ośrodków mózgowych
W ostatnim stadium glejak prowadzi do śmierci poprzez uszkodzenie struktur odpowiedzialnych za podstawowe funkcje życiowe:
- oddech staje się nieregularny, powolny lub ustaje (bezdechy terminalne);
- serce zwalnia, ciśnienie tętnicze spada;
- źrenice przestają reagować na światło;
- pacjent nie wykazuje reakcji na bodźce zewnętrzne, głęboka śpiączka.
Śmierć na glejaka następuje zwykle w wyniku niewydolności oddechowo-krążeniowej spowodowanej uszkodzeniem pnia mózgu. Cały proces trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy od momentu wejścia w fazę terminalną. W tym czasie opieka paliatywna skupia się na łagodzeniu bólu, kontrolowaniu napadów padaczkowych i zapewnieniu komfortu choremu.
Etapy umierania: preterminalny, terminalny, agonia [TABELA]
| Okres | Opis | Typowe objawy | Czas trwania |
|---|---|---|---|
| Preterminalny | Stan zaawansowanej choroby, w którym pacjent jest jeszcze względnie sprawny, ale leczenie już nie przynosi efektów. Brak możliwości dalszej terapii przeciwnowotworowej. | Relatywnie dobry stan ogólny w porównaniu do późniejszych etapów. Wciąż możliwa komunikacja, choć ogólny poziom energii jest już niższy. Towarzyszy utrata apetytu, apatia, osłabienie. | Nieokreślony – zazwyczaj etap poprzedzający pogorszenie, może trwać 3 tygodnie lub dłużej. |
| Terminalny | Okres nieodwracalnego pogorszenia stanu, gdy nasilają się objawy, a sprawność ruchowa i samodzielność ulegają znacznemu ograniczeniu. | Znaczące osłabienie fizyczne i wyniszczenie (spadek masy ciała, wyostrzenie rysów twarzy). Senność, utrata zainteresowania otoczeniem. Zmniejszone przyjmowanie pokarmów i płynów, problemy z połykaniem | Około 4-6 tygodni |
| Agonia | Ostatnie dni i godziny życia. Charakteryzuje się intensywnym pogorszeniem funkcji życiowych i wyraźnym zmierzaniem ku śmierci. | Osłabienie fizyczne, senność, utrata świadomości (przejście w stan śpiączkowy). Rzężenie przedśmiertne, duszności, zaburzenia oddychania (przez otwarte usta, charczenie). Zmiany skórne: sinica, zimna, lepka skóra, plamy opadowe. Nietrzymanie moczu/stolca, trudności z połykaniem, odbiór pokarmu. Zaburzenia świadomego kontaktu: majaczenia, halucynacje, świadomość zbliżającej się śmierci, wycofanie emocjonalne. | Od kilku godzin do kilku dni |
Glejak wielopostaciowy – objawy przed śmiercią
Typowe objawy glejaka wielopostaciowego przed śmiercią to głęboka śpiączka, zaburzenia oddechu, całkowita utrata świadomości, porażenie kończyn, trudności z połykaniem, częste napady padaczkowe oraz brak kontroli nad podstawowymi funkcjami życiowymi. Chory nie reaguje na bodźce, a jego organizm stopniowo przestaje funkcjonować na skutek uszkodzenia pnia mózgu i struktur odpowiedzialnych za oddychanie oraz krążenie. Pełna lista objawów przed śmiercią:
- głęboka śpiączka, brak kontaktu z otoczeniem;
- nieregularny, spłycony oddech, występowanie bezdechów;
- porażenia połowicze lub czterokończynowe;
- całkowita utrata zdolności mówienia i rozumienia mowy;
- zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego;
- utrata kontroli nad oddawaniem moczu i stolca;
- trudności w połykaniu, ryzyko zachłyśnięcia i aspiracyjnego zapalenia płuc;
- częste, trudne do opanowania napady padaczkowe;
- znaczne wyniszczenie organizmu, spadek masy ciała;
- brak reakcji źrenic na światło;
- zaburzenia widzenia lub całkowita ślepota (jeśli guz obejmował okolice wzrokowe);
- silne bóle głowy oporne na leczenie;
- nadciśnienie śródczaszkowe powodujące nudności i wymioty.
Glejak wielopostaciowy – ostatnie stadium choroby
Dla ostatniego stadium choroby typowe są: nasilone bóle głowy, zaburzenia świadomości, problemy z pamięcią i mową, znaczne ograniczenia ruchowe (prowadzące do niesamodzielności). Często występują napady padaczkowe, wymioty oraz zaburzenia widzenia. W końcowej fazie glejaka wielopostaciowego chorzy wymagają stałej opieki, gdyż tracą zdolność samodzielnego funkcjonowania, a ich stan ulega pogorszeniu aż do śpiączki i zgonu. Leczenie w tym etapie ma charakter paliatywny – skupia się na łagodzeniu bólu, zmniejszaniu obrzęku mózgu i zapewnieniu możliwie najwyższego komfortu życia.
O glejaku wielopostaciowym (glioblastoma multiforme)
Glejak wielopostaciowy (łac. glioblastoma multiforme, GBM) to najbardziej złośliwa postać glejaka i jednocześnie najczęstszy typ nowotworu pierwotnego mózgu u dorosłych. Glejak wielopostaciowy jest pełną nazwą jednego z podtypów glejaka – oznacza nowotwór IV stopnia według klasyfikacji WHO. Charakteryzuje się bardzo szybkim wzrostem, naciekaniem zdrowych tkanek mózgu i wysoką opornością na leczenie. Jego agresywny przebieg sprawia, że rokowania są wyjątkowo niekorzystne.
Ostatnie dni z glejakiem – jak wyglądają?
Ostatnie dni z glejakiem to czas głębokiej niewydolności organizmu, w którym chory zwykle znajduje się w stanie śpiączki lub głębokiego zaburzenia świadomości. Nie reaguje na otoczenie, ma nieregularny, spłycony oddech i wykazuje oznaki niewydolności krążeniowo-oddechowej. Dochodzi do całkowitej utraty zdolności komunikacji, połykaniu towarzyszy ryzyko zachłyśnięcia, a podstawowe funkcje życiowe stopniowo zanikają na skutek uszkodzenia pnia mózgu. Chory nie odczuwa świadomie bólu, a jego organizm przechodzi w fazę wygaszania czynności życiowych. W ostatnich dniach życia pacjenta z glejakiem obserwuje się:
- głęboką śpiączkę lub stan agonalny bez kontaktu z otoczeniem;
- bezdechy terminalne, nieregularny, spłycony oddech;
- porażenie kończyn i całkowity bezwład ciała;
- brak reakcji źrenic na światło;
- zaburzenia rytmu serca, stopniowy spadek ciśnienia tętniczego;
- zatrzymanie funkcji wydalniczych lub mimowolne oddawanie moczu i stolca;
- brak odruchów neurologicznych;
- skrajne wyniszczenie organizmu, bladość i ochłodzenie skóry;
- możliwe okresowe drgawki lub pojedyncze napady padaczkowe.
W tym czasie opieka medyczna skupia się na: stosowaniu leków przeciwbólowych, przeciwpadaczkowych, uspokajających oraz utrzymaniu odpowiednich warunków pielęgnacyjnych. Śmierć następuje w wyniku zatrzymania oddechu i pracy serca.
Jak się umiera na guza mózgu? Inne rodzaje glejaków
Na guza mózgu umiera się zwykle w wyniku postępującego uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za podstawowe funkcje życiowe, takie jak oddychanie, krążenie czy kontrola świadomości. Bez względu na rodzaj glejaka, śmierć jest następstwem rozrastania się guza w obrębie mózgu. Prowadzi to do narastającego ciśnienia śródczaszkowego, niedotlenienia tkanek i ostatecznie niewydolności ośrodkowego układu nerwowego. W ostatnich dniach choroby chory najczęściej znajduje się w stanie głębokiej śpiączki, nie reaguje na bodźce, nie odczuwa bólu w sposób świadomy, a jego oddech staje się nieregularny i spłycony. Dochodzi do zatrzymania funkcji oddechowej i krążeniowej, co prowadzi do zgonu.
W przypadku innych rodzajów glejaków, takich jak glejak anaplastyczny (III stopnia złośliwości) czy glejak skąpodrzewiakowy, przebieg końcowego stadium choroby jest podobny, choć czas dochodzenia do śmierci jest nieco dłuższy ze względu na wolniejsze tempo wzrostu guza. Mimo wolniejszego rozwoju, także te nowotwory ostatecznie prowadzą do wyniszczenia organizmu, ciężkich zaburzeń neurologicznych i niewydolności ośrodków odpowiedzialnych za życie. Umieranie na guza mózgu, niezależnie od typu glejaka, jest procesem postępującym i nieuchronnym, a opieka paliatywna w tym okresie ma na celu zapewnienie choremu maksymalnego komfortu i godności w ostatnich chwilach życia.
Rokowanie przy glejaku – jak długo żyje pacjent po diagnozie?
Rokowania przy glejaku mózgu są z reguły złe, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z glejakiem wielopostaciowym (glioblastoma multiforme, GBM), czyli najbardziej złośliwą postacią nowotworu. Średni czas przeżycia pacjenta po diagnozie glejaka wielopostaciowego wynosi ok. 12-15 miesięcy, mimo zastosowania leczenia chirurgicznego, radioterapii oraz chemioterapii. Większość chorych umiera w ciągu dwóch lat od rozpoznania. Zaledwie ok. 2% pacjentów przeżywa ponad 36 miesięcy. Glejaki o niższym stopniu złośliwości (np. glejak anaplastyczny lub glejak o niskiej złośliwości) dają nieco lepsze rokowania – czas przeżycia często wynosi kilka lat, ale ostatecznie nowotwór ulega progresji do bardziej agresywnej postaci. Rokowanie zależy od wielu czynników: typu histologicznego glejaka, wieku pacjenta, lokalizacji guza, możliwości leczenia chirurgicznego oraz stanu ogólnego chorego. Pomimo postępów medycyny glejak mózgu pozostaje chorobą o bardzo niekorzystnym przebiegu.
Objawy zależne od lokalizacji glejaka
Glejak daje różne objawy w zależności od tego, gdzie jest zlokalizowany guz. Jeśli rozwija się w płacie czołowym, częściej pojawiają się zaburzenia zachowania, impulsywność, apatia lub utrata zdolności planowania. Zmiany w płacie skroniowym powodują zaburzenia mowy, pamięci czy napady padaczkowe. Umiejscowienie w płacie potylicznym prowadzi do pogorszenia lub utraty widzenia, a w płacie ciemieniowym – do problemów z czuciem, rozpoznawaniem bodźców czy orientacją przestrzenną. Gdy guz umiejscawia się w móżdżku, objawia się zaburzeniami równowagi, niepewnym chodem i zawrotami głowy. Lokalizacja w pniu mózgu jest szczególnie niebezpieczna, gdyż prowadzi do niewydolności oddechowo-krążeniowej i przyspiesza umieranie.
Perspektywa pacjenta – emocje podczas umierania na glejaka
Wraz z postępem choroby ciało zaczyna wymykać się spod kontroli, staje się nieposłuszne i obce. Ruchy, które kiedyś były naturalne, nagle wymagają ogromnego wysiłku albo stają się niemożliwe. Odbicie w lustrze przestaje być znajome – twarz wygląda inaczej, ciało chudnie, traci dawną siłę. To rodzi poczucie egzystencjalnego poniżenia: organizm, który całe życie był oparciem, staje się teraz wrogiem, który zdradza i ogranicza. Dla chorego to doświadczenie psychicznego rozpadu tożsamości. Pojawia się uczucie utraty domu, którym było własne ciało – nagle staje się więzieniem, a każdy dzień przypomina o tym, że granica pomiędzy „ja” a „choroba” zaciera się coraz bardziej. W tym doświadczeniu kryje się lęk, żal i świadomość przemijania, które dla wielu pacjentów są równie trudne jak ból fizyczny. Nie zapominajmy o tym – umieranie na glejaka to coś więcej, niż tylko objawy fizyczne.
Bibliografia:
- Z. Rugała, Długoletnie przeżycie chorego na glejaka wielopostaciowego mózgu oraz raka nerki rozpoznanych i leczonych jednocześnie, Biuletyn Polskiego, Towarzystwa Onkologicznego NOWOTWORY 2018, tom 3, nr 5–6, 315–319
- Emilia Jesień-Lewandowicz, Jacek Fijuth, Zasady postępowania w wybranych nowotworach u dorosłych dla lekarzy POZ, Zakład Radioterapii Katedry Onkologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, s. 44
- K. Okła, A. Wawruszak, S. Bilska, Glejaki – epidemiologia, klasyfikacja i etiologia, Review and Research on Cancer Treatment, Volume 1, Issue 1
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8792811/
