Kolonoskopia – wszystko, co musisz wiedzieć o zabiegu

Kolonoskopia to kluczowe badanie diagnostyczne, które pozwala lekarzom na wczesne wykrywanie i leczenie chorób jelita grubego, w tym nowotworów. W artykule omówiono wszystko, co warto wiedzieć o kolonoskopii — od charakterystyki zabiegu, przez przygotowanie, aż po potencjalne ryzyko i częstość przeprowadzania.

Kolonoskopia – charakterystyka zabiegu

Kolonoskopia to procedura medyczna, która umożliwia dokładne zbadanie wnętrza jelita grubego (kolonu) oraz końcowej części jelita cienkiego. Wykorzystuje się do tego celu kolonoskop – długi, elastyczny “kij” z kamerą na końcu, który jest wprowadzany przez odbyt. Dzięki temu możliwe jest wizualne ocenienie błony śluzowej jelita, identyfikacja nieprawidłowości, pobranie próbek tkanki (biopsji) do dalszego badania oraz usunięcie polipów czy innych struktur, które mogą stanowić ryzyko rozwoju nowotworu. Procedura ta jest zazwyczaj przeprowadzana w warunkach ambulatoryjnych pod znieczuleniem miejscowym lub ogólnym, co zapewnia komfort i minimalizuje ból dla pacjenta. Przed wykonaniem kolonoskopii, pacjent musi przestrzegać szczegółowych instrukcji przygotowawczych, które obejmują dietę z ograniczeniem błonnika, stosowanie środków przeczyszczających oraz czasami antybiotykoterapię, aby zapewnić czystość jelita, co jest kluczowe dla skuteczności i bezpieczeństwa badania.

W jakim celu wykonuje się kolonoskopię?

Kolonoskopia jest przeprowadzana w celu diagnozowania i monitorowania chorób przewodu pokarmowego, zwłaszcza jelita grubego i odbytnicy. Procedura ta pozwala na wczesne wykrywanie stanów przedrakowych i rakowych, co jest istotne dla skutecznego leczenia i profilaktyki nowotworowej. Jest także stosowana do oceny przyczyn krwawień z przewodu pokarmowego, przewlekłych biegunek, niejasnych bólów brzucha oraz monitorowania pacjentów z zapalnymi chorobami jelit, jak choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego​. 

Jakie choroby i zaburzenia wykrywa kolonoskopia?

Kolonoskopia jest efektywnym narzędziem w diagnostyce wielu chorób, w tym:

• Nowotwory jelita grubego i odbytnicy, w tym polipy, które mogą przekształcić się w raka.
• Zapalne choroby jelit, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Crohna.
• Inne stany, takie jak dziury i pęknięcia w ścianie jelita, zwężenia, czy niektóre infekcje.

Dzięki wykorzystaniu kamery, lekarz może dokładnie obejrzeć błonę śluzową jelita, co pozwala na wykrycie nawet niewielkich zmian, które mogłyby umknąć innym metodom diagnostycznym

Jak często powinno się wykonywać kolonoskopię?

Częstotliwość przeprowadzania kolonoskopii zależy od wielu czynników, w tym od wieku pacjenta, historii rodzinnego ryzyka nowotworów jelita grubego, wcześniejszych wyników kolonoskopii oraz obecności objawów sugerujących choroby przewodu pokarmowego. Ogólne zalecenia mówią o:

• Rozpoczęciu regularnych badań kolonoskopowych od 45. roku życia dla osób o średnim ryzyku.
• Częstszych badaniach (co 1-3 lata) dla osób z wyższym ryzykiem, w tym z rodzinnym występowaniem nowotworów jelita czy polipów.
• Badaniach co 10 lat, jeśli poprzednie badanie było negatywne i nie ma dodatkowych czynników ryzyka.

Kolonoskopia jest uważana za złoty standard w diagnozowaniu i monitorowaniu stanów związanych z jelitem grubym i odbytnicą, umożliwiając nie tylko ocenę stanu zdrowia, ale i wczesne interwencje, które mogą znacząco zwiększyć szanse na wyzdrowienie i lepszą jakość życia.

Jak długo trwa kolonoskopia?

Czas trwania kolonoskopii może się różnić, ale zazwyczaj zabieg trwa od 30 do 60 minut. Czas ten może być dłuższy, jeśli podczas procedury zostaną wykryte polipy lub inne nieprawidłowości, które wymagają usunięcia lub dokładniejszego badania. Po zakończeniu procedury pacjent spędzi dodatkowy czas (zwykle od 1 do 2 godzin) na oddziale w celu wybudzenia się z sedacji – jeśli miała miejsce. Warto zatem przygotować się na to, że cała wizyta może zająć do 3-4 godzin.

Kolonoskopia – przygotowanie krok po kroku

Przygotowanie do kolonoskopii jest kluczowym elementem, który wpływa na skuteczność i bezpieczeństwo procedury. Proces ten obejmuje kilka ważnych kroków:

1. Dietetyczne przygotowanie: Kilka dni przed kolonoskopią zaleca się przejście na dietę niskobłonnikową. Oznacza to unikanie produktów, które są bogate w błonnik, jak surowe owoce, warzywa czy pełnoziarniste produkty zbożowe.
2. Przejście na dietę płynną: Na jeden dzień przed zabiegiem pacjent powinien spożywać jedynie klarowne płyny, takie jak klarowne soki, wywar z rosołu, herbata bez mleka czy kawa. Ważne jest, aby unikać płynów czerwonych lub fioletowych, które mogą zabarwić śluzówkę jelit i utrudnić ocenę podczas badania.
3. Zastosowanie środków przeczyszczających: Wieczór przed badaniem oraz w razie potrzeby rano w dniu badania, pacjent powinien przyjąć przepisane przez lekarza środki przeczyszczające. Celem jest całkowite opróżnienie jelit, co jest niezbędne do uzyskania czystego pola widzenia dla endoskopisty.
4. Zaplanowanie transportu: Ponieważ podczas kolonoskopii stosuje się środki uspokajające lub znieczulenie, pacjent nie będzie mógł samodzielnie prowadzić pojazdów ani wrócić do domu. Zaleca się, aby osoba towarzysząca była obecna, aby zapewnić bezpieczny powrót do domu po zakończeniu procedury.

Przestrzeganie tych kroków zapewnia większą skuteczność badania i minimalizuje ryzyko komplikacji.

Leki na przeczyszczenie przed kolonoskopią

Przed kolonoskopią konieczne jest dokładne oczyszczenie jelit, aby lekarz mógł dokładnie ocenić stan błony śluzowej jelita grubego. W tym celu stosuje się leki przeczyszczające, które pacjent przyjmuje zazwyczaj wieczorem przed badaniem oraz w razie potrzeby w dniu badania. Najczęściej stosowane środki to:

• Polietylenglikol (PEG): Jest to roztwór, który pacjent musi wypić w dużych ilościach (nawet do 4 litrów). PEG działa osmotycznie, co oznacza, że zwiększa ilość wody w jelitach, ułatwiając tym samym wypróżnienie.
• Bisakodyl: Czasami stosowany w połączeniu z PEG, przyspiesza perystaltykę jelit, co pomaga w ich oczyszczaniu.
• Sodu fosforany: Stosowane rzadziej ze względu na potencjalne ryzyko zaburzeń elektrolitowych, ale efektywne w szybkim opróżnianiu jelit.

Ważne jest, aby środki przeczyszczające były stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza, który uwzględni indywidualne potrzeby i stan zdrowia pacjenta.

Dieta przed kolonoskopią – co można, a czego nie można jeść?

Przygotowanie do kolonoskopii obejmuje przestrzeganie specjalnej diety, która ma na celu całkowite oczyszczenie jelit. Oto podstawowe zasady dotyczące tego, co można jeść i czego należy unikać:

Co można jeść:

• Płyny przejrzyste: Dozwolone są woda, klarowne soki bez miąższu (takie jak jabłkowy czy winogronowy), herbata lub kawa bez dodatków mlecznych. Można także pić klarowne napoje gazowane i buliony.
• Galaretka przezroczysta: Można spożywać przezroczystą galaretkę, ale należy unikać barwników czerwonych, fioletowych czy niebieskich, które mogą wpłynąć na wyniki badania, na przykład przez mimowolne naśladownictwo krwi.

Czego unikać:

• Czerwone i fioletowe płyny: Barwniki w tych płynach mogą zabarwić jelito, co utrudni ocenę podczas kolonoskopii.
• Pokarmy stałe: Na 1-2 dni przed badaniem należy unikać wszelkich pokarmów stałych. Obejmuje to mięso, warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona.
• Błonnik: Produkty bogate w błonnik, takie jak surowe owoce i warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona, powinny być eliminowane z diety kilka dni przed badaniem, aby ułatwić oczyszczanie jelit.

W dniu badania zaleca się spożywanie wyłącznie klarownych płynów i unikanie jakichkolwiek stałych pokarmów. Ważne jest, aby dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących diety przedkolonoskopowej, ponieważ nieodpowiednie przygotowanie może wpłynąć na skuteczność badania i wymagać jego powtórzenia.

Przeczytaj: Dieta przed i po kolonoskopii – co można, a czego nie można jeść i pić?

Czy kolonoskopia jest bolesna?

Tak, kolonoskopia jest bolesna i niekomfortowa dla większości pacjentów. Dyskomfort związany jest głównie z rozprężaniem jelita grubego za pomocą powietrza lub dwutlenku węgla, co jest konieczne do dokładnego zbadania ścian jelita. Może to wywołać uczucie rozpierania, skurczy lub tymczasowego dyskomfortu. Dlatego zastosowanie odpowiedniego znieczulenia może znacząco wpłynąć na komfort pacjenta podczas tego badania.

Znieczulenie ogólne podczas kolonoskopii

Znieczulenie ogólne, nazywane potocznie narkozą, jest rzadziej stosowane w przypadku kolonoskopii, ale może być zalecane dla pacjentów z wysokim poziomem lęku, trudnościami w utrzymaniu spokoju lub w przypadku niektórych skomplikowanych procedur medycznych. Podczas narkozy pacjent jest całkowicie nieprzytomny i nie odczuwa bólu ani dyskomfortu. Jednakże znieczulenie ogólne wiąże się z większym ryzykiem niż lżejsze formy sedacji i wymaga obecności anestezjologa.

Znieczulenie miejscowe podczas kolonoskopii

Znieczulenie miejscowe podczas kolonoskopii, często w połączeniu z sedacją, jest bardziej powszechne. Sedacja, nazywana również sedacją świadomą, pozwala pacjentowi pozostać w stanie półświadomości, co redukuje ból i dyskomfort, ale umożliwia szybkie powrót do stanu świadomości po zabiegu. Pacjent może odczuwać lekkie szczypanie lub ciśnienie, ale znacznie mniejszy ból. Sedacja jest bezpieczniejsza niż pełna narkoza i zazwyczaj pacjenci szybciej wracają do stanu normalnego po zabiegu.

Kolonoskopia bez znieczulenia

Kolonoskopia bez znieczulenia jest możliwa, ale nie jest zalecana ze względu na poziom dyskomfortu i bólu, który może być zbyt duży dla większości pacjentów. Niestety istnieją szpitale, w których wykonywanie kolonoskopii bez znieczulenia jest nadal praktykowane. W takich przypadkach warto rozważyć zmianę miejsca wykonywania zabiegu lub dopłacić za dodatkowe znieczulenie.

Czy kolonoskopia jest bezpieczna?

Kolonoskopia jest ogólnie uważana za bezpieczny i skuteczny sposób diagnostyki chorób jelita grubego. Jest to standardowa procedura wykonywana na całym świecie, która pozwala na wykrywanie polipów, nowotworów oraz innych nieprawidłowości w jelitach. Jak w przypadku każdego zabiegu medycznego, istnieje pewne ryzyko powikłań, ale są one rzadkie, a korzyści zwykle przewyższają potencjalne ryzyko.

Powikłania po kolonoskopii

Choć kolonoskopia jest bezpieczna, mogą wystąpić pewne powikłania. Najczęściej są to:

• Krwawienia: Mogą wystąpić zwłaszcza po usunięciu polipów lub wykonaniu biopsji. Zazwyczaj krwawienia są lekkie i ustępują same.
• Reakcje na sedatywy: Używane podczas zabiegu sedatywy mogą powodować różne reakcje, od łagodnych (jak nudności) po bardziej poważne (jak problemy z oddychaniem).
• Perforacja: Choć jest to bardzo rzadkie, perforacja, czyli przebicie ściany jelita, jest jednym z poważniejszych powikłań i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Perforacja jelita grubego po kolonoskopii

Perforacja jelita grubego jest jednym z najpoważniejszych, ale jednocześnie najrzadszych powikłań kolonoskopii. Statystycznie zdarza się to bardzo rzadko, występując u mniej niż 0.1% pacjentów. Perforacja wymaga interwencji chirurgicznej do naprawy perforowanego jelita i jest traktowana jako sytuacja awaryjna. Ryzyko perforacji zwiększa się w przypadkach, gdy wcześniej przeprowadzano operacje jelitowe lub gdy usuwane są duże polipy​.

Ile kosztuje kolonoskopia – cena

Ceny kolonoskopii w Polsce różnią się w zależności od miasta i kliniki. Średnia cena za kolonoskopię wynosi około 650 zł, ale koszty mogą wahać się od 200 zł do nawet 8000 zł w zależności od specyfiki zabiegu oraz dodatkowych procedur, takich jak usunięcie polipów czy zastosowanie znieczulenia ogólnego. Na przykład, w Gdańsku cena za podstawowe badanie zaczyna się od około 400 zł. W Warszawie ceny wahają się od 450 zł do 850 zł, a w Gliwicach od 200 zł do 1500 zł​.

Kolonoskopia na NFZ – darmowy zabieg?

Kolonoskopia jest dostępna bezpłatnie w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) dla osób spełniających określone kryteria, takie jak wiek i ryzyko wystąpienia chorób jelita grubego. Programy badań przesiewowych oferują darmową kolonoskopię bez konieczności posiadania skierowania, szczególnie dla osób w określonych grupach wiekowych, które są bardziej narażone na ryzyko raka jelita grubego. Jednak dostępność tych badań może być ograniczona, a czas oczekiwania długi, co zmusza niektórych pacjentów do korzystania z opcji prywatnych​.

Kolonoskopia wirtualna – alternatywa tradycyjnego badania

Kolonoskopia wirtualna, znana również jako CT kolonografia, jest metodą diagnostyczną, która używa tomografii komputerowej (CT) do generowania trójwymiarowych obrazów jelita grubego. Jest to mniej inwazyjna alternatywa dla tradycyjnej kolonoskopii i nie wymaga sedacji. Zazwyczaj zalecana osobom, które nie mogą poddać się standardowej kolonoskopii ze względu na zdrowotne przeciwwskazania lub dla tych, którzy chcą uniknąć dyskomfortu związanego z wprowadzeniem endoskopu. Wymaga przygotowania jelit podobnego do tradycyjnej kolonoskopii, włączając czyszczenie jelit.

Gastroskopia i kolonoskopia za jednym razem

Wykonanie gastroskopii i kolonoskopii w jednej sesji jest możliwe i może być korzystne dla pacjentów wymagających obu badań diagnostycznych. Pozwala to na oszczędność czasu i minimalizację dyskomfortu związanego z przygotowaniem do obu procedur oddzielnie. Ta opcja jest często rozważana u pacjentów z objawami lub ryzykiem chorób zarówno górnego, jak i dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Kolonoskopia w ciąży

Kolonoskopia w ciąży jest zazwyczaj unikana, chyba że jest absolutnie konieczna z powodów medycznych, takich jak podejrzenie poważnych komplikacji jelitowych. Ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu, decyzję o przeprowadzeniu kolonoskopii należy podjąć po konsultacji z lekarzem prowadzącym ciążę oraz gastroenterologiem.

Kolonoskopia a okres / miesiączka

Kolonoskopia może być bezpiecznie przeprowadzona w czasie miesiączki. Obecność krwawienia menstruacyjnego nie wpływa na przebieg ani wyniki badania, choć niektóre kobiety mogą czuć się bardziej nieswojo. Ważne jest, aby poinformować personel medyczny o trwającej menstruacji przed rozpoczęciem procedury.

Przeczytaj: Kolonoskopia a okres. Czy miesiączka jest przeciwwskazaniem do kolonoskopii?

Kolonoskopia u dzieci

Kolonoskopia u dzieci jest przeprowadzana w podobnych wskazaniach co u dorosłych, na przykład w diagnostyce i monitorowaniu zapalnych chorób jelit. Ze względu na mniejsze rozmiary pacjenta i większą wrażliwość, badanie wymaga specjalistycznego sprzętu pediatrycznego oraz zazwyczaj wykonuje się je pod ogólnym znieczuleniem, aby zminimalizować stres i dyskomfort dziecka.

Rektoskopia a kolonoskopia – różnice

Rektoskopia to procedura diagnostyczna służąca do oceny dolnej części odbytnicy, podczas gdy kolonoskopia umożliwia oglądanie całego jelita grubego. Rektoskopia jest zazwyczaj krótsza, trwa około 5-10 minut, i rzadziej wymaga zastosowania sedacji. Jest używana głównie do diagnostyki problemów zlokalizowanych w odbytnicy, takich jak hemoroidy czy pęknięcia, podczas gdy kolonoskopia pozwala na szerszą ocenę, w tym wykrywanie polipów, nowotworów, czy chorób zapalnych jelit.

Kolonoskopia – podsumowanie

Kolonoskopia jest procedurą medyczną umożliwiającą dokładne badanie wnętrza jelita grubego za pomocą kolonoskopu, instrumentu wyposażonego w kamerę. Jest to niezbędne badanie dla osób powyżej 45. roku życia oraz dla tych z historią medyczną wskazującą na wyższe ryzyko chorób jelita. Ważne jest stosowne przygotowanie do badania, które obejmuje specjalną dietę i stosowanie środków przeczyszczających. Mimo iż kolonoskopia może być niekomfortowa, nowoczesne metody znieczulenia mogą znacząco zredukować dyskomfort. Badanie to, choć zwykle bezpieczne, może niekiedy wiązać się z ryzykiem komplikacji, takich jak krwawienia czy perforacja jelita. Warto również zwrócić uwagę na alternatywne metody, takie jak kolonoskopia wirtualna, która oferuje mniej inwazyjne podejście do diagnozowania problemów jelitowych. Gastroskopia i kolonoskopia mogą być przeprowadzane jednocześnie, co jest szczególnie korzystne dla pacjentów potrzebujących kompleksowej oceny układu pokarmowego.

Bibliografia:

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/colonoscopy/about/pac-20393569

https://www.nhs.uk/conditions/colonoscopy/